Wiślanie i ich potomkowie (trochę historii)

Współczesna Europa środkowo-wschodnia zamieszkiwana była przez Słowian. Ludy pierwotne rzadko zajmowały to samo terytorium przez długi okres. Europa w tamtych czasach była terenem nieustannych migracji.

Dzielono ich na trzy podstawowe grupy w zależności od zamieszkiwanych ziem: Słowian wschodnich, do których zaliczamy plemiona ruskie, Słowian zachodnich, w skład których wchodzą plemiona polskie, pomorskie, czeskie, słowackie, morawskie i łuzyckie oraz Słowian południowych z plemionami serbskimi, chorawackimi i słoweńskimi.

Religia Słowian oparta była na wierzeniach w siły natury. Słowianie długo nie budowali świątyń, czcili swych bogów na wzgórzach, w gajach, pod świętymi drzewami. Często składali ofiary krwawe, by w ten sposób wywróżyć przyszłe losy.

Naczelnym bóstwem Słowian, panem świata i władcą błyskawicy, czczonym na różnych terenach, był bóg Perum. Znany był również Swarożyc-Daćbóg, był to bóg słońca, oraz liczne bóstwa opiekuńcze plemion (np. Świadowid). Czczono przodków, wierzono w liczne pomniejsze bóstwa, jak np. rusałki. Wierzono w magię, czary i noszono amulety.

Podstawową komórką społeczną w plemionach słowiańskich była rodzina (rodzice, synowie z żonami, dzieci wraz z krewnymi). Grupa rodzin z danego terytorium tworzyła małą społeczność zwaną Opolem. Opola z poszczególnych terenów (zazwyczaj oddzielonych naturalnymi barierami, jak rzeki czy góry) tworzyły plemiona (w Polsce np. Polanie, Wiślanie, Bobrzanie, itp.). Mieszkali i gospodarowali wspólnie.
Zespoleniu rodziny sprzyjał kult przodków, a także kult duchów domowych. Wodzem takowego Opola był wódz plemienny, który w czasie zagrożenia wybierał dowódcę (księcia lub wojewodę). Z czasem wodzowie obejmowali władzę nad coraz to liczniejszymi wspólnotami, co przyczyniło się do jednoczenia całych plemion we wspólnoty. Jedno z nich narzucało swoje zwierzchnictwo innym drogą podboju wewnętrznego. Tak powstawały pierwsze plemiona słowiańskie.

W 680 r. Bułgarzy pod wodzą Asparucha przekroczyli Dunaj i rozpoczęli budowę państwa na terenach zasiedlonych przez południowych Słowian, tocząc przez wiele lat wojny z Bizancjum. Narzucili Słowianom własną organizację państwa. Utrzymała się tam długo instytucja wielkiego chana oraz silna organizacja wojskowa złożona zarówno z samych Bułgarów jak i Słowian, dostarczających wojsk pieszych. W 865 r. Bułgaria przyjęła chrzest. Z czasem Bułgarzy zatracili swój własny język przejmując język Słowian.

W pierwszej połowie IX wieku nastąpiło zjednoczenie plemion morawskich. Stolicą był Welehrad. Około 865 roku książę Rościsław, bojąc się politycznych konsekwencji ze strony Ludwika Niemieckiego, przyjął chrzest od Bizancjum. Poprosił o przysłanie misjonarzy znających język słowiański. Bracia Metody i Konstanty nie tylko nauczali po słowiańsku ale i przetłumaczyli na ten język Pismo Święte i księgi liturgiczne. Nabożeństwa odprawiano w języku miejscowym. Spotkało się to z gwałtownym atakiem misjonarzy przybyłych z Niemiec. Metody został oskarżony o herezję ale po latach papież uznał jego rację. Po śmierci Metodego uczniowie jego zostali z Moraw usunięci. Niektórzy schronili się w Bułgarii wprowadzając tam język słowiański do liturgii. Następca Rościsława, Świętopełk, w końcu wieku IX, zdołał znacznie rozszerzyć terytorium państwa podbijając Panonię, Czechy, tereny serbołużyckie, Śląsk oraz ziemie Wiślan. Na przełomie IX i X w. pojawili się nad Dunajem Węgrzy. W 906 r. rozbili państwo Wielkomorawskie, opanowali Panonię i Siedmiogród, podporządkowując sobie miejscową ludność słowiańską i narzucając stopniowo swój język.

Upadek państwa Wielkomorawskiego spowodował, że plemiona czeskie stworzyły odrębne państwo. Zamieszkiwało ono początkowo Kotlinę Czeską, a po klęsce Węgrów nad rzeką Lech również Morawy i Słowację. Władzę w nim sprawował ród Przemyślidów, a do 929 r. Czechy były zmuszone do uznawania zwierzchnictwa królów niemieckich.

Wśród Słowian wschodnich utworzyły się dwa podstawowe ośrodki państwowe: Słowenów w Nowogrodzie Wielkim i Polan w Kijowie nad Dnieprem. Książęta Kijowscy podporządkowywali sobie kolejne plemiona ruskie, zmuszając je do płacenia daniny na rzecz "wielkiego księcia". Pod koniec IX w. przyłączyli też do swojego państwa Nowogród. Państwo ruskie utrzymywało ożywione kontakty z Bizancjum, skąd też Włodzimierz Wielki przyjął chrzest w 988 r.

Na terenach Polski mieszkało wiele plemion słowiańskich, z których największe to Wiślanie (nad górną Wisłą), Polanie (nad Wartą), plemiona śląskie, plemiona pomorskie, Mazowszanie (nad środkową Wisłą), Goplanie (na Kujawach) oraz Lędzianie (nad Sanem i Wieprzem). Wiele z nich poczęło się jednoczyć. Największe sukcesy zaczęli odnosić Polanie. Pierwszym udokumentowanym władcą państwa Polan był Mieszko. Zgodnie z legendą, przed Mieszkiem Wielkopolską rządził król Popiel, a po nim synowie Piasta: Siemiowit, Leszek i Siemomysł. Jednakże o państwie polskim mówimy dopiero od panowania Mieszka.

W dawnej polszczyźnie słowem "Wisły" określano wartko płynące rzeki w swym górnym biegu lub wręcz wody spadające z wodospadów. Tak się składa, że kraina Wiślan jest poprzecinana takimi spływającymi z pobliskich Karpat ciekami wodnymi. Określenie z Legendy panońskiej mówiące o księciu siedzącym w Wiślech oznaczało nie nazwę miasta (np. Wiślica), ale nazwę kraju. Cały obszar od Gór Świętokrzyskich do Karpat nazywano Wisłami. Określenie "w Wiślech" jest analogiczne do określenia "na Morawach" (nazwa kraju od rzeki Morawy).

Nie sposób określić, kiedy przyjęła się nazwa Wiślanie dla wspólnoty osadniczej w dorzeczu górnej Wisły. Konstantyn Porfirogeneta wymienia w dziele "De administrando imperio" Białą Chorwację jako miejsce, skąd w VII wieku siedem plemion chorwackich miało wyruszyć na Bałkany (na terytorium dzisiejszej Chorwacji) na zaproszenie cesarza Bizancjum Herakliusza, by bronić granic cesarstwa. Według Konstantyna część plemion pozostała w swojej starej ojczyźnie.

Nazwa ta, obecna w IX wieku, jednak dosyć nagle i zagadkowo znika pod koniec tego stulecia, a w wieku X już nie funkcjonuje. Jest rzeczą charakterystyczną, że pojawia się wówczas nowa nazwa kraju Kraków i plemienia Krakowianie-Krakowiany. Nazwa Krakowian pojawia się w kronice "Josippon" z X stulecia. Nazwa Kraków oznaczała nie tylko gród, ale cały kraj od Karpat do Pilicy i Nidy.

Historycy wiodą spór co do umiejscowienia wymienionej przez Konstantyna Białej Chorwacji, nawet negując jej istnienie. Kwestia pochodzenia Wiślan od sarmackich, zeslawizowanych Chorwatów, którzy mieli napłynąć ze wschodu Europy w swojej wędrówce na zachód i południe, pozostaje wciąż nierozstrzygnięta. Również nie ma pewności, że opisywana Biała Chorwacja (Chrobatia) leżała na terytorium Wiślan, chociaż prawdopodobne jest, że to właśnie Biali Chorwaci kryją się pod nazwą Wiślan w dziele Geografa Bawarskiego (ok. 845 r.). Z kolei Alfred Wielki (po 890 r.) lokuje ziemie Chorwatów (Horithi) na północ od Wielkich Moraw. Kraj Wiślan nie wyróżniał się szczególnym zaludnieniem na tle innych ziem polskich. Prawdopodobnie aż do połowy VIII wieku miejscowa ludność nie budowała grodów, co mogło wynikać z częstego przemieszczania się.

Obszar zamieszkany przez plemię Wiślan w IX wieku obejmował zapewne część ziem Małopolski zachodniej, opierając się na północnym wschodzie o puszcze rytwiańską i szydłowską, być może sięgając źródeł Warty i Pilicy, a na południu o Karpaty. Na wschodzie prawdopodobnie obejmował dorzecze Dunajca, a na zachodzie dorzecze Skawy. Źródło Wisły mogło już leżeć na ziemi Golęszyców, którzy sąsiadowali z Wiślanami od południowego zachodu. Pozostali sąsiedzi to: Opolanie (północny zachód), hipotetyczne plemię zamieszkujące ziemię sandomierską (północny wschód), Lędzianie (wschód). Nie jest jasne, jakie plemiona żyły na północ od Wiślan, na obszarze dzisiejszego województwa świętokrzyskiego.

Cechą charakterystyczną grodów Wiślan była ich niewielka liczba i ogromne rozmiary, często przekraczające 10 hektarów. Koncentrowały się głównie na linii Podkarpacia, najczęściej wyżynnie, na stokach wzgórz. Wielkie grody Wiślan znajdowały się m.in. w Krakowie, Stradowie, Demblinie, Naszacowicach, Stawach, Zawadzie Lanckorońskiej, Trzcinicy nad Ropą, na Bocheńcu i w Wiślicy. Największymi rozmiarami wyróżnia się grodzisko w Stradowie, które liczy sobie 25 hektarów, ale zapewne gród ten nigdy nie istniał w tej formie, gdyż część fortyfikacji powstała już w czasach piastowskich, gdy zniszczeniu uległ gród z epoki plemiennej.

Badania archeologiczne wykazały niewielki stopień zabudowy (lub zupełny jej brak) wielu z tych grodów, co wskazuje, że służyły za schronienie okolicznej ludności i ich dobytku w czasie wojny. Niemniej, nie można wykluczać, że niektóre z nich były ośrodkami administracyjnymi i wojskowymi.

Przypuszcza się, że głównym grodem Wiślan był Kraków. Wskazują na to rozmiary i stopień zabudowy wzgórza wawelskiego, monumentalne kopce Kraka i Wandy, oraz późniejsze znaczenie tego ośrodka. Odkryty u podnóża Wawelu skarb grzywien siekieropodobnych bywa interpretowany jako dowód rozwiniętego fiskalizmu, a pojedyncze znaleziska dowodzą m.in. kontaktów ze strefą kulturową Madziarów.

Cechą szczególną ziem powiślańskich na tle reszty ziem polskich są także wielkie kopce, o średnicy dochodzącej nawet do 50 metrów, które znajdują się m.in. w Krakowie, Krakuszowicach, Przemyślu i Sandomierzu. Z terenu Krakowa znane są trzy wielkie kopce - Krakusa, Wandy i nieistniejący już kopiec Esterki. Jedynym przebadanym przez archeologów jest kopiec Krakusa, usypany zapewne w VIII wieku. Wiele wskazuje na to, że celem jego powstania był pochówek nakurhanowy. Najbardziej prawdopodobna wydaje się hipoteza, że kopce krakowskie są pozostałością po pochówkach miejscowych władców, co wskazywałoby na Kraków jako ważne centrum władzy w Małopolsce i utwierdzało w przekonaniu, że gród ten był stolicą Wiślan.

Istnieją trzy przekazy źródłowe, które łączy się z plemieniem Wiślan. Najsłynniejszym z nich jest informacja z Żywotu świętego Metodego (zwanego też Legendą Panońską) o przepowiedni, której autorem miał być Metody: "Był zaś w nim [Metodym] także dar proroczy, tak że spełniało się wiele przepowiedni jego, z których jedną lub dwie opowiemy. Książę pogański, silny bardzo, siedzący w Wiślech [Wiśle ?], urągał wielce chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy zaś do niego [kazał mu] powiedzieć [Metody]: Dobrze będzie dla ciebie synu ochrzcić się z własnej woli na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony na ziemi cudzej, i będziesz mnie [wtedy] wspominał. I tak też się stało." Drugim źródłem, które zdaje się potwierdzać istnienie Wiślan jest tzw. Geograf Bawarski, którego autor wymienia plemię Vuislane. Trzecie źródło to powstała w IX wieku Germania króla angielskiego Alfreda Wielkiego, będąca przeróbką dzieła Orozjusza z V wieku. Zawiera ona wiadomość o Wisle lond, leżącym na wschód od Moraw i graniczącym z Dacją. Tekst o księciu siedzącym w Wiślech w Żywocie świętego Metodego stał się powodem sformułowania hipotez o podboju państwa Wiślan przez Morawy, chrystianizacji Wiślan w obrządku wschodnim i stolicy ich państwa w Wiślicy, ale ostatnią z tych tez obaliły wykopaliska archeologiczne, a pozostałych dotychczasowe badania archeologiczne nie zdołały potwierdzić.

Praktycznie nic nie wiadomo o historii Wiślan do drugiej połowy IX wieku. Dopiero Żywot świętego Metodego zawiera opis wydarzeń, które tradycyjnie w historiografii wiąże się z tym plemieniem. Według autora Żywotu... potężny książę "wyrządzał krzywdy" chrześcijanom. Mogło się to objawiać w wyprawach łupieskich na terytorium Wielkich Moraw, a może tylko w prześladowaniu misji chrześcijańskich. Zgodnie z groźbą świętego Metodego (który mógł pełnić w tym konflikcie rolę dyplomaty władcy Państwa Wielkomorawskiego) został jednak pochwycony i zmuszony do przyjęcia chrztu. Wydarzenia te musiały mieć miejsce podczas drugiego pobytu Metodego na Morawach, w latach 873-885, a księciem, który zwyciężył władcę Wiślan był Świętopełk Wielki. Żywot Metodego nie zawiera żadnych informacji o włączeniu ziem Wiślan do Rzeszy Wielkomorawskiej, jednak teoria taka kiedyś cieszyła się dużą popularnością. Zdaniem niektórych badaczy podparciem tej hipotezy jest odkrycie śladów zniszczenia w wyniku najazdów w końcu IX wieku parunastu grodów w południowej Małopolsce. Jednak nie sposób na razie udowodnić, że są to pozostałości akcji podboju kraju Wiślan przez Świętopełka, a nie np. walk Wiślan z Gołęszycami. Nie ma dowodów na przyłączenie kraju Wiślan do Wielkich Moraw, ale okres do początku X wieku mógł być dla Wiślan okresem wpływów wielkomorawskich, jeśli nawet nie kulturowych (archeologia potwierdziła jedynie występowanie wielkomorawskiego płacidła - grzywien siekieropodobnych, to politycznych). Nie można wykluczyć, że książę Wiślan był wasalem Świętopełka. Sytuacja polityczna w tej części Europy zmieniła się radykalnie w pierwszych latach X wieku, po opanowaniu Panonii przez koczowniczych Madziarów i upadku, w wyniku ich najazdów i kryzysu po śmierci Świętopełka, Państwa Wielkomorawskiego. Wszelka (hipotetyczna) zależność Wiślan od potężnego sąsiada skończyła się wraz z jego upadkiem. Konsolidację "państwa" w następnych latach musiało jednak utrudniać sąsiedztwo Węgrów, którzy pojawili się na ziemi Lędzian i zapewne podporządkowali sobie przynajmniej część tego plemienia (podbitego następnie ok. 930-40 przez Ruś Kijowską). Nie wiadomo jak często Węgrzy najeżdżali terytorium Wiślan, ale pojedyncze znaleziska i fakt powstania nowych linii wałów wokół części małopolskich grodów w początku X wieku wskazuje na to, że takie najazdy mogły mieć miejsce.

W historiografii polskiej utarło się, że Wiślanie byli jednym z dwóch silnych plemion polskich, zdolnych dokonać zjednoczenia polskich ziem, ale splot różnych okoliczności sprawił, że osiągnięcie to stało się udziałem Polan. W rzeczywistości niewiele wiadomo o sile i możliwościach Wiślan w okresie przedpaństwowym, ale najczęściej uznaje się że osiągnęli znaczne sukcesy w budowie struktur plemiennych.

W roku 955 król niemiecki Otton I zadał Węgrom klęskę w wielkiej bitwie nad rzeką Lech. Być może po tym wydarzeniu, a może parę lat wcześniej, państwo Wiślan zostało przyłączone przez księcia Bolesława I Okrutnego do Czech. Okres przynależności do Czech zaowocował korzystnym rozwojem gospodarczym Krakowa, który stanowił ważny punkt na szlaku handlowym Praga-Kijów. Stolicę Wiślan wymienił jak uważają niektórzy uczeni w swojej relacji Ibrahim ibn Jakub, a fragmenty tej relacji wykorzystał w Księdze dróg i krajów Abu Abdullah al-Bakri: "Co się tyczy kraju Bolesława, to jego długość od miasta Faraga [Praga] do miasta [trkw](bywa to odczytywane jako Krakwa bądź Karako czyli Kraków, ale pewności nie mamy) [wymaga] podróży trzech tygodni. Miasto Faraga [jest] najzasobniejsze z kraju w towary. Przybywają do niego z miasta trkw [Kraków?] Rusowie i Słowianie z towarami."

Do dziś kwestiami zagadkowymi pozostają czas i sposób przejęcia ziemi Wiślan przez Piastów. Badania archeologiczne nie doprowadziły do odkrycia żadnych śladów ewentualnej wojny o te terytoria - cała sieć wiślańskich grodów pozostała nietknięta. Według jednej z hipotez Bolesław Chrobry miał sprawować władzę nad krajem Wiślan z nadania swego dziadka Bolesława Okrutnego. Po śmierci ojca w 992 pokonał on swoich braci i odebrał im ich terytoria jednocząc tym samym Małopolskę z resztą państwa. Inna hipoteza mówi, że ziemię Wiślan przyłączył jeszcze Mieszko I, ale we współpracy z synem i miejscową elitą władzy. Kluczem do sprawy przynależności kraju Wiślan w 992 r. do państwa Mieszka I, może być zasada traktowania wymienionych terytoriów granicznych w Dagome iudex: "longum mare, fine Bruzze usque in locum, qui dicitur Russe et fines Russe extendente usque in Craccoa et ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum, qui dicitur Alemure, et ab ipsa Alemura usque in terram Milze recte intra Oddere et exinde ducente iuxta flumen Oddera usque in predictam civitatem Schinesghe." Większość uczonych traktuje wszystkie krainy jako leżące poza państwem Mieszka I. Zatem Kraków, podobnie jak Morawy, czy Milsko, leżał poza granicami, a więc nie był pertynencją civitas Schinesghe pod koniec panowania Mieszka I. Dopiero Thietmar w relacji z fundacji arcybiskupstwa gnieźnieńskiego (999 r.) potwierdza w pełni przynależność Krakowa do Polski.

Natomiast przynależność kraju Wiślan do Czech w X w. potwierdzają liczne źródła, jak al-Masudi, Ibrahim ibn Jakub czy dokument praski z 1086 r., a także Dagome iudex. Ostatecznie dopiero akcja Chrobrego pod sam koniec X w. zmieniła istniejący stan rzeczy, w bezsporny sposób łącząc Kraków z państwem piastowskim. Pod rokiem 999 w Kronice Czechów Kosmasa z Pragi jest napisane: "Albowiem polski książę Mieszko, nad którego nie było podstępniejszego człowieka, wnet zabrał podstępem miasto Kraków, zabiwszy mieczem wszystkich Czechów, których tam znalazł." Zdaje się tym potwierdzać okupacyjny charakter władzy czeskiej na tym terenie z garnizonem wojskowym w mieście.

Jak dotąd nie znany jest żaden przedstawiciel plemienia Wiślan. Część badaczy podejrzewa, że księciem wiślańskim znanym z Żywotu Metodego był Wysz, ojciec Michała, który od 910 roku rządził Zahumlem. Jednak przeważa teoria, że Wysz pochodził z plemienia Lędzian. Jeszcze innym domniemanym księciem Wiślan jest Dobromir, ojciec trzeciej żony Bolesława Chrobrego - Emnildy. Ten z kolei najczęściej identyfikowany jest jednak z plemieniem Milczan.

Historycy od dawna poszukują ziarna prawdy w legendach, należących do tzw. cyklu legend krakowskich. Część badaczy uważa, że podanie o smoku wawelskim jest echem obecności Awarów w Krakowie w VII wieku. Niektórzy sugerują, że bydło, które w kronice Wincentego Kadłubka miejscowa ludność oddawała smokowi na pożarcie to narzaz - podatek w rogaciźnie płacony Awarom. Są także zwolennicy teorii, że fragment o wojnie z Aleksandrem Wielkim w tejże kronice jest w rzeczywistości wspomnieniem walk Wiślan ze Świętopełkiem: "Gdy więc niezliczone wojska nieprzyjaciół zewsząd wdarły się do Polski, on sam, zmusiwszy wpierw Panończyków do uległości, wkracza jak przez tylne drzwi przez Morawy, rozwija skrzydła wojsk i podbiwszy zwycięsko ziemię krakowską i śląską, z ziemią zrównuje wiekotrwałe mury..."

Według mistrza Wincentego założycielem Krakowa był Grakchus, który najczęściej występuje w kronikach pod imieniem Kraka. W istocie wielu badaczy uważa, że nazwa Krakowa pochodzi od człowieka o imieniu Krak (Kruk?). Według Jana Długosza miejscowa ludność usypała Krakowi kopiec.

W okresie plemiennym Wiślanie - jak wszystkie plemiona polskie - oddawali kult bogom słowiańskim. Nie wiadomo nic o specyfice wierzeń Wiślan i ich ośrodkach kultu (liczne we wschodniej Małopolsce Żmigrody mogą wskazywać na znaczenie kultu Żmija w tej części kraju, ale jest to domysł oparty na słabych przesłankach). Blisko domniemanych granic wspólnoty osadniczej Wiślan leży Łysa Góra i hipotetyczne miejsce kultu w Wapiennicy (zapewne na ziemi Gołęszyców), ale nie sposób ustalić zasięgu ich promieniowania. Być może miejscami kultu Wiślan były wielkie kopce krakowskie.

Przedmiotem żywej dyskusji wśród mediewistów jest od lat zagadnienie chrystianizacji Wiślan. Popularna kiedyś teoria o objęciu Wiślan misją Metodego, a więc początkach chrystianizacji w obrządku słowiańskim w końcu IX wieku jest dziś powszechnie krytykowana i nie doczekała się żadnego potwierdzenia w badaniach archeologicznych. Nawet gdyby Świętopełk podbił Wiślan to krótki czas trwania misji Metodego na Morawach i trudności jakie tam napotkała zapewne uniemożliwiłyby przeniesienie jej na peryferie państwa. Chrystianizacja Wiślan rozpoczęła się więc w okresie rządów czeskich. Prawdopodobnie w tym czasie powstała przynajmniej jedna budowla sakralna na wzgórzu wawelskim (tzw. rotunda A), a możliwe że także kilka innych (rotunda B, rotunda C, tzw. budowla czworokątna). W roku 1000 dawna stolica państwa Wiślan stała się siedzibą biskupstwa.

Pod koniec X wieku, Polanie wcielili ziemie Wiślan do swego państwa (według jednej z teorii, w wyniku wojny polsko-czeskiej w 989). Utworzono wtedy dwie prowincje: krakowską oraz sandomierską. Co najmniej od 1000 roku w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, która obejmowała znaczną część regionu, natomiast za panowania Kazimierza Odnowiciela miasto stało się główną siedzibą książęcą. W 1040 roku Kraków staje się stolicą Polski - Małopolska staje się główną dzielnicą Polski.

W 1177 w Małopolsce wybuchł bunt możnowładztwa przeciwko Mieszkowi III Staremu. Mieszko Stary został wygnany z kraju. W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 region został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. Władzę nad Małopolską objął syn Leszka Białego, Bolesław Wstydliwy.

W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski. W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366). Za panowania Kazimierza Wielkiego powstaje wielki system obronny warowni królewskich zabezpieczających zachodnią granicę państwa od strony Śląska.

W 1364 roku, z inicjatywy Kazimierza III Wielkiego, powstaje Akademia Krakowska. Uniwersytet został odnowiony i unowocześniony przez Jadwigę Andegaweńską i Władysława II Jagiełłę. W XIX wieku nadano mu nazwę Jagielloński, by podkreślić jego związki z tą dynastią.

W XIV wieku w ramach województwa sandomierskiego powstała ziemia lubelska, która w 1474 roku została z niego wydzielona (razem z ziemią łukowską) jako województwo. W czasach I Rzeczypospolitej za Małopolskę powszechnie uważano tereny ówczesnych województw krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego, co miało swoje źródło w kształtowaniu się krain historycznych za czasów Piastów i Jagiellonów. Tak była ona rozumiana wśród ówczesnej ludności Polski.

Na początek XVI w. przypada największy rozwój Krakowa. Kraków i Małopolska stają się centrum rozwoju renesansu w Polsce.
10 kwietnia 1525 w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem I Starym a Albrechtem Hohenzollernem w dniu 8 kwietnia 1525 roku. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie jako lenno Polski.
1 lipca 1569 na sejmie w Lublinie zawarta została unia lubelska - umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim.
W 1609 roku król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę Polski z Krakowa do Warszawy i tym samym przyczynił się do zahamowania rozwoju miasta oraz spadku jego znaczenia. W 1655 roku wojska szwedzkie zajęły większość Małopolski.

Zabory Małopolski zaczęły się wcześniej niż w pozostałej części Polski, w 1770 r. Austria samorzutnie przejęła Spisz i powiaty nowotarski, nowosądecki i czorsztyński.
W 1772 r., w ramach I zaboru, Austria zajęła południową Małopolskę do Wisły. W 1793 r. Prusy w ramach II zaboru zajęły północno-zachodnią Małopolskę z Częstochową.
24 marca 1794 r. Tadeusz Kościuszko na krakowskim rynku złożył przysięgę wierności Ojczyźnie i walki o jej niepodległość, rozpoczynając powstanie kościuszkowskie. Jednak powstanie szybko upadło, a rok później dokonano III rozbioru Polski. Kraków wszedł w skład zaboru austriackiego, a Małopolska stała się częścią Austrii (otrzymała nazwę Galicja) i w niewielkim stopniu Prus.

Po III rozbiorze w 1795 do monarchii habsburskiej przyłączono ziemie, które nazwano Nową Galicją (w odróżnieniu od "starej", obejmującej tereny otrzymane w 1772). Nowa Galicja obejmowała terytoria między Pilicą i Bugiem wraz z Krakowem, Sandomierzem, Radomiem, Kielcami i Lublinem. Ziemie Nowej Galicji (wraz z Zamościem) zostały w 1809 przyłączone do Księstwa Warszawskiego. Wcześniej, w 1807 r., w wyniku traktatu w Tylży, północno-zachodnia część Małopolski weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Wszystkie te tereny Małopolski nie wróciły już do Austrii, stając się po 1815 częścią Królestwa Kongresowego. W 1815 roku Małopolska została podzielona między Rosję i Austrię oraz powstałą Rzeczpospolitą Krakowską. Wolne Miasto Kraków - państwo utworzone na Kongresie Wiedeńskim z południowego skrawka Księstwa Warszawskiego, pozostawało pod kontrolą trzech państw sąsiednich: Imperium Rosyjskiego, Królestwa Prus i Cesarstwa Austriackiego. Państewko to przetrwało do 1846 roku, kiedy zostało anektowane przez Austrię.

Dotychczasowe rozumienie Małopolski zostało zatarte, a jej obie części zaczęły się różnicować społecznie i gospodarczo. Podziały administracyjne narzucone przez zaborców przestały odzwierciedlać tradycję historyczną Polski. Zapoczątkowane wtedy utożsamianie Małopolski z Galicją po stronie austriackiej do dzisiaj ma swoje konsekwencje w podziale administracyjnym kraju oraz w polskiej tożsamości społecznej.

W okresie od 1918-1944 Małopolska obejmowała teren województwa krakowskiego oraz województwa kieleckiego i lubelskiego. Natomiast województwo lwowskie, województwo tarnopolskie i województwo stanisławowskie były traktowane jako Małopolska Wschodnia.

We współczesnej polskiej tożsamości społecznej, do Małopolski najczęściej zaliczane są obszary obecnego województwa małopolskiego i względnie podkarpackiego (pomimo, że większość jego terytorium leży w obrębie dawnej Rusi Czerwonej, w tym sam Rzeszów). Niemniej jednak zwraca się również uwagę na małopolskie korzenie terenów województwa świętokrzyskiego, oraz okolic Lublina, Radomia, Częstochowy i Bielska-Białej. Historyczną częścią Małopolski jest też Zagłębie Dąbrowskie, leżące obecnie w Województwie śląskim.

Za: http://www.sciaga.pl/tekst/7222-8-slowianie
Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Słowianie
Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wiślanie
Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Małopolska